Vrijheid van pers is in ons land een grondwettelijk recht: “Niemand heeft voorafgaand verlof nodig om door drukpers gedachten of gevoelens te openbaren, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet”. Dit recht, waar 3 mei wereldwijd bij wordt stilgestaan, komt echter steeds meer onder druk te staan. De feiten en cijfers zijn somber.

Dat komt door nepnieuws, tegenwerking en intimidatie en bedreiging van journalisten. Dit concludeert de organisatie RSF, Reporters without Borders in haar jaarlijkse ranglijst. Nederland daalt voor het derde jaar op rij en staat nu op plaats 6.

Bescherming nodig

De vier Scandinavische landen en Costa Rica doen het beter dan ons land. RSF geeft aan dat Nederlandse journalisten te weinig en slecht toegang hebben tot (overheids)informatie. Inlichtingendiensten schenden de privacy van journalisten en populistische politici brengen de media in diskrediet. Bedenkelijk voorbeeldgedrag dat vervolgens wel wordt overgenomen door gewone burgers. Journalisten hebben volgens de onderzoekers steeds vaker fysieke bescherming nodig. Welgeteld 115 journalisten, fotografen en cameraploegen hebben zich bij het vorig jaar opgerichte Meldpunt van PersVeilig gemeld omdat ze uitgescholden, geïntimideerd, bedreigd of geslagen zijn. “Het is het topje van de ijsberg”, zegt Peter ter Velde, projectleider van PersVeilig, tegen het Parool. In de eerste vier maanden van dit jaar is het aantal meldingen inmiddels al de 100 gepasseerd. Wereldwijd stierven vorig jaar 42 journalisten tijdens de uitoefening van hun ambt. Zo’n 235 journalisten zitten om diezelfde reden in de cel.

Kleine stapjes

Hekkensluiters op de RSF-ranglijst van 180 landen zijn de usual supects zoals China, Noord-Korea, Turkmenistan en Eritrea. Dichterbij zijn er echter ook zorgelijke EU-noteringen zichtbaar, zoals voor Hongarije (92) en Bulgarije (112). Verder valt ook de gestage daling van Polen op (van 62 naar 64), zo blijkt uit een analyse van de NOS. Het lijkt een ver-van-mijn-bed-show, maar ook in Nederland kan persvrijheid in gevaar komen, waarschuwen hoofdredacteuren uit deze landen in een vraaggesprek met deze nieuwsorganisatie. “Het gebeurt namelijk in kleine stapjes”, zegt Teodora Peeva, hoofdredacteur van de Bulgaarse krant Sega. “Het is een langzaam proces van jaren”, zegt ook Veronika Munk, die leiding geeft aan de Hongaarse nieuwssite Telex. Het begint met ogenschijnlijk onschuldige stapjes, zegt Peeva over haar ervaringen in Bulgarije. “Eerst krijg je moeilijk informatie los van de autoriteiten, vervolgens worden je vragen helemaal niet meer beantwoord.”

Geen symboolpolitiek

“Iedereen is voor persvrijheid, iedereen is voor de vrijheid van meningsuiting en iedereen is voor journalistiek”, zei AD-hoofdredacteur Paul van den Bosch afgelopen weekend bij WNL op NPO Radio 1. “Maar in de praktijk mag het wel eens wat harder worden beleden. Ook door de overheid (…) en dan iets meer dan symboolpolitiek.” Hij ziet nog iets anders. “Ook mensen die een ingezonden brief sturen naar het AD worden tegenwoordig bedreigd. Dat is weer een nieuwe dimensie”, vertelt de hoofdredacteur. Het gaat dan vaak om stukken die met de coronacrisis te maken hebben. “Mensen die het er niet mee eens zijn, zoeken hun naam op en bedreigen ze. Ook dat is persvrijheid, het reageren op stukken.”

De Bulgaarse hoofdredacteur Peeva weet wel een oplossing voor het probleem waar volgens haar te lang voor is weggekeken. “Koppel de Europese subsidies in het vervolg aan de mate van persvrijheid in een lidstaat. “Daarnaast moeten journalisten gewoon hun werk blijven doen door waarheidsvinding en die ook te publiceren.

Taak voor woordvoerders

En wat kunnen communicatieadviseurs/woordvoerders daadwerkelijk doen om persvrijheid te beschermen? Veel! Zij zijn namelijk vaak het (dagelijks) contact met media. Maak daar gebruik van. Help journalisten met het uitvoeren van hun vak door ze – niet slaafs overigens – te faciliteren en te representeren. Blijf lansen breken voor het belang van journalistieke vrijheid ondanks het feit dat er soms pittige tegenovergestelde belangen zijn. En laat ook de mediatrainers het groot goed van persvrijheid onderstrepen bij hun cursisten. Want je moet je er toch niet aan denken dat we de komende jaren nog verder naar beneden tuimelen op de RSF-ranglijst. Dat voorkomen, is een gezamenlijke verantwoordelijkheid.

Fijne Persvrijheidsdag toegewenst!